Grethe Bøe

Som mange litteraturinteresserte kjenner til, vart det gravert inn feil dødsdato på bautasteinen over Aasmund Olavsson Vinje, som vart avduka tre år etter han døydde. Vinje døydde om morgonen andre natta han overnatta hos sin gode ven kapellan Anton Christian Bang, altså den 30. juli 1870, ikkje den 31. juli som inskripsjonen seier. Vi i Hadeland dialekt- og mållag har fått mange spørsmål om kvifor ikkje Gran kommune har retta opp denne skrivefeilen.

I løpet av Vinje-jubileet 2018 toppa kommentarane seg, og styret i Hadeland dialekt- og mållag kom til at vi måtte gjere det vi kunne for å få retta opp feilinformasjonen. Nokon av dei mange som kommenterte skrivefeilen, hadde den enkle løysinga at vi bare kunne rette eitt-talet til ein null, kitte og måle over! Det hadde dei gjort på gravsteinar heime hos seg, og det gjekk SÅ fint….

Hadeland dialekt- og mållag tok kontakt med kyrkjeverja, og i godt samarbeid med kyrkjeverje Lars Aarnes, kyrkjetenar og kulturmedarbeidar Kari Røken Alm og kulturvernkonsulent Kari Møyner la vi ein plan i fjor.  Det var fleire spørsmål vi måtte finne svar på. For det første måtte vi finne kva for instans som formelt «eig» grava. Det er Gran/Tingelstad sokn som eig grunnen og kyrkjegarden, og det er kyrkjeverja som administrerer bruken av han. For det andre fekk vi bekrefta at grava er eit kulturminne og skal ikkje endrast på. For det tredje kom vi til at kyrkjeverja skulle søke fylkeskonservatoren/riksantikvaren om lov til å sette opp ein frittståande plakett, tilsvarande det vesle informasjonsskiltet kyrkjeverja har sett opp på grava til Christoffer Hammer. For det fjerde skulle vi ta stilling til om teksta vi skulle søke om, burde stå i moderne nynorsk eller landsmål slik norma var i 1873.

Det primære ønsket vårt var å få skrifta på landsmål anno 1873, det same året som bautasteinen vart avduka. Vi var einige om at eg skulle kontakte vår eigen Rolf Theil, om han kunne hjelpe oss med å omsette teksta. Det kunne han! Rolf Theil er professor emeritus i allmenn og afrikansk lingvistikk og medlem i Hadeland dialekt- og mållag.

Vi bad han omsette: «Bautaen vart avduka i 1873 med feil dødsdato. Vinje døydde 30. juli 1870.»

Få dagar etter kom svaret, og Rolf forklara korleis han som fagmann valde desse orda:

«Bautasteinen vardt avdukad i 1873 med galen Daudsdag. Vinje døydde 30. Juli 1870.»

1. Legg merke til at substantiv (medrekna månadsnamn) hadde stor forbokstav på den tida.
2. I Norsk Ordbog set Aasen substantivet «Feil» i klammer (han var nok ikkje noko glad i det), og den adjektiviske bruken var nok endå meir framand. Vi bør velje «galen» i staden.
3. Vi bør bruke «Bautastein» (med tonem 2!; av norrønt «bautaðarsteinn / bautarsteinn / bautasteinn»). Forma «Bauta» (som vi uhistorisk uttalar med tonem 1) er ei dansk avstytting av den norrøne forma.
4. I tråd med «daaen i Gran» kunne eg ha valt «Vinje do 30. Juli 1870». Verbet «døya» set Aasen opp med to ulike bøyingsmåtar, den sterke «døya – døyr – do – daaet» og den linne «døya – døyr – døydde – døytt». Det finst fleire grunnar til å velje «døydde» framfor «do». Det er ikkje til kome ifrå at «do» kan verke låtteleg i våre dagar …
5. Om de lurar på skrivemåten «vardt» (i staden for vart, som vi skriv i dag), er saka at dette verbet hadde denne bøyingsmåten hjå Aasen: «verda – verd – vardt – vordet».
6. Framandordet «Dato» høver ikkje inn i dette målet. Vi bør bruke «Dag» i staden.

Takk for eksperthjelp og god forklaring, Rolf Theil!

Reidun Ramse Sørensen
for Hadeland dialekt- og mållag